دوشمانا اینانماق
اؤنجه‌ده‌ن بیر نئچه یازیمدا دوشمانا اینانماق سؤیله‌وینی یئنی بیر دوشونجه اولاراق اورتایا سورموشدوم. بو یئنی سؤیله‌و هم تینبیلیمی
و هم ده توپلومبیلیمی باخیش آچیسیندان چوخ اونئم داشیماقدا‌دیر. من بو سؤیله‌وی کیشی‌لرین بئیینلئرینین نئجه چالیشدیغینی آنلایاراق اینانچ سیستئمینی اینجئلئییپ اونلارین توپلومدا و توپلو حالدا اینانچ‌لارینین بیریکیمینی گؤرونجه بولموشام. ایندی بوردا بو سؤیله‌وی بیراز آچیپ آچیقلاماق ایستئییرئم. منه گؤره، اینانچ بیلگی آلانیندان ائشیکده وار اولان ویا وارساییلان آلقی‌لارین قاریشیغیندان اولوشور. بیر نئسنه اوزه‌ره بیلگی‌سی اولانین اینانجا هئچ گئرّه‌يی قالمامیشدیر. سوموت فاکت و نیتئه‌لیک آرادا اولمایینجا بئیینده‌کی بیلگی آلقیلایان سینیرلر وار اولان و وارساییلان‌لار آراسیندا داها گوچ‌لو بیر ایلیشگی قوراراق اینانچ دئییله‌ن نئسنه‌یی اولوشدورور. بیلگی ائدینمه‌ک داها گؤزو آچیق بیر نئسنه‌یی اینجه‌لییپ، قوشقولانیپ و دئنه‌مک و سونرا آنلاماق دئمه‌کدیر، حال‌بوکی اینانماک ویا اینانجا وارماقدا گؤزو آچیق‌لیق، اینجه‌له‌مک، قوشقولانماق، دئنه‌مک، و حاتتا آنلاماق بیله سوچ ساییلابیلیر.
بیلگی ائلده ائدینه‌نده‌ن سونرا دا او بیلگی هر زامان قوشقویا و اینجه‌له‌مه‌یه آچیق اولما‌لی‌دیر. آما اینانجا گه‌لینجه بؤیله دئيیل‌دیر. اینانجا وارینجا اونو سورقولاماق و تارتیشماغا آچماق بیله سوچدور. کیشی و کیشی توپلوم‌لاری هه‌له ایندیه‌دئک اویقارلیق دئییله‌ن یاراتدیق‌لاری سیستئمله‌رینده بیلینچ‌ده‌ن داها آرتیق اینانجا یؤنهلیک یاناشیپ ویا سوروکله‌نمیشله‌ر. البته کی کیشی‌نین بئینی‌نین هئله ده ایلکه‌ل و پریمات اؤته‌سی اولدوغوندان داها ائرکه‌ن و ته‌له‌سیک سونوچ‌لارا وارما هوسینده‌ن اینانجا سؤوکه‌نمیشدیر. بیر کیشی‌نین او بیری کیشی‌يه اوستونلوک ایسته‌يی و گوچ سؤیلئوی‌نین اولوشماسی دا بوردان قایناقلانمیش و باشلانمیش اولابیلیر. بیر کیشی‌نین اینانجا یؤنه‌لمه‌سی سونوچدا اونون نئسنه‌له‌شدیریلمه‌سینه و اونون داها قولای باشقا کیشی‌نین گوچله‌نمه‌یینه و سونوچدا آینی گوچو ایشه سالیپ باشقا کیشی‌لری ده اینانجا طرف یؤنه‌لدیپ و گوچونون آرتیریلاماسینا دوغرو اولار. دئمه‌ک مینیک آلانین دا مینیک وئره‌نین ده ایشینه اینانچ سیستئمی داها یارارلی گؤرونور.
بیلینچ سیستئمی داها یوروجو و سونوچدا دا قوشقولارا و تارتیشما‌لارا آچیق و کیشی‌نین بئینینی چئلیشکی‌يه چه‌که‌ن بیر سارماشا قارماشا اولا بیلیر. کیشی‌نین بئینی داها راحت و قولای یول‌لاردان سورولارا یانیت بولوپ گئجه‌نی راحت یاتماغی یئيله‌ر. اینانچ سیستئمی قورولان‌دان سونرا اینانان‌لارین چوخو او سیستئمین بیر قوروجوسو کیمین داورانیش گؤسته‌ره‌ر. اینانچ سیستئمینی قوران ویا قوران‌لاردا یئته‌رینجه فیزیک‌سه‌ل گوچ اولمادیغینا گؤره و اونلارین آز اولدوغونا گؤره قوروجولوک گؤره‌وی اینانان‌لارا بوراخیلمیشدیر. گوچ آشاما‌لی سیستئمی اینانچ اوزه‌رینه قورولموشدور. اینانچ سیستئمی ایسه قورخو اوزه‌رینه قورولموشدور. اینانچ سیستئمینه گؤره بوتون دونیا آشاما‌لی سیستئمی‌له قورولوپ و یؤنه‌لتیلمه‌کته‌‌دیر. البته کی بیلینچ سیستئمینده آشاما‌لی سیستئم دوشونوله‌بیلمه‌ز. قورخو ائلئمئنتی اؤزو ده آراشتیرما و اینجئلئمئیه آچیک بیر بؤلوم و آراشدیرما آلانی‌دیر. کیمسه زورلا بیلینچله‌شدیریله‌بیلمه‌ز و کیمسه ده زورلا بیلینچسیزله‌شدیریله‌بیلمه‌ز. کیمسه‌یی بیلینجی‌نین آز ویا یوخ اولدوغونا گؤره یارقیلاندیریپ جزالاندیرماق اولماز. آما اینانچا گه‌لینجه بوتون قورال‌لار و قانون‌لار دا ده‌یشیر. اینانچین آز ویا یوخ اولدوغونا گؤره کیشی‌لر بیر بیرینی اودلاردا یاخیپ دارلاردا میخ‌لامیش‌لار. بوغازلارینا قورشون تؤکوپ خیال‌لارا و دوش‌له‌ره گه‌له‌ن و دوشونه‌بیلینه‌جه‌ک ایشکه‌نجه‌لری بیربیرینه یاپمیش‌لار.
اینانچ سیستئمینی قوران‌لار یاخچیجا کیشی‌نین سایری‌لیقدان و اؤلوم‌ده‌ن قورخدوغونو بولوپ بئلیرلئییپ، بو قورخو دویقوسونو اونون کؤله‌له‌شدیرمه‌ک یولوندا نئجه قوللانابیله‌جه‌ک‌لرینی آنلامیش‌لار. یاخچی یئمه‌ک‌لر، توره‌مه و چوخالما کیشی‌نین اه‌ن چوخ ایسته‌کله‌رینده‌ن اولموشدور. اینانچ سیستئمینی قوران‌لار قورخونون یانیندا آیارتینی دا گؤز آردی ائتمه‌میشله‌ر. کیشی‌نین بوتون یاشامیندا قورخولارلا آیارتی‌لار آراسیندا شاشقین شاشقین قوشوپ دوردوغو اونو قوللانیلماغا و کؤله‌لیيه ساوونما‌سیز بیراخمیشدیر. او قورخدوقلارینی یئنمه‌ده‌ن و ایسته‌کله‌رینه یئتیشمه‌ده‌ن بو اینانچ سیستئمینه دایا‌لی کؤله‌لیک بیر تورلو سوره‌جه‌ک.
ایندی قورخوتما و آیارتما یؤنته‌مینه دایا‌لی اولان بو اینانچ سیستئمی کیشی‌لیک تینبیلیمی و توپلومبیلیمی و تینتوپلومبیلیمی آچیسیندان یاخچیجا یئرلئشمیش دورومدا‌دیر. هئرزامانکی کیمین کیشی‌لیک تینتوپلومبیلیمی بو دوروم اوزونده‌ن جوخ اوزوجو و اینجیلتیجی دورمدا‌دیر.
بیز اینانچ سیستئمی دئیه‌نده کیمین کیمه یا نه‌یه ایناندیغینی آچمالیلییک. کیم کیمه اینانیر؟ دئدیگیمیز کیمین قورخو و آیارتی یاراتما قایناغی اولان ویا چوخ اولان بیریسینه بیری‌سی اینانیر. قورخوسوز و آیارتی‌سیز اینانچ سیستئمی‌نین اه‌رک و یئتکی‌سی اولمادیغینا گؤره اونا اینانچ سیستئمی ده دئمه‌ک اولماز.
بیلگی و اینانچین چوخ تیتیزجه بیربیرینده‌ن آیریلماسی گه‌ره‌کیر. قوشقوسوز اینانچا دایا‌لی بئیین‌له‌رده‌ن بو آیریمی یاپما‌لارینی گؤزله‌مه‌ک ده بیراز دا اؤکوزده‌ن سوت ایسته‌مه‌ک کیمین بیر شئی اولار. آما هرحالدا بیلگی اوزه‌رینه قورولموش بیر توپلوم هر زامان قاینامادا و گئلیشمه‌ده‌‌دیر. هر شئیین قونوشماغا آچیق اولدوغوندان و هر بولقونون و آلقینین سوروشدورماغا و اینجه‌له‌مه‌یه آچیق اولماسی او توپلومو هر زامان گئنچ و ایله‌ریجی بیر توپلوم قیلار. بئله بیر توپلومدا هر بیلگی فانیتلانابیلمه‌یه و ائشیتلیکله یالانلایابیلمه‌یه آچیقدیر. ته‌رسینه اینانجا دایا‌لی توپلوم‌لاردا اینانچ‌لاری قانیتلانمایا ویا یالانلامایا آچماق سؤز قونوسو اولوپ دوشونوله‌بیلمه‌ز.
کیشی‌نین یئر اوزونده اولوشتوردوغو اویقارلیق‌لارا و توپلوم‌لارا باخیلیرسا اینانجا دایا‌لی توپلوملارین و اویقارلیق‌لارین نئجه اولدوقلاری اییجه آنلاشیلیر. بیلدیگیمیز بیله‌لی بؤیله اولموشدور. کیشی‌نین بئللئغینده بیلگیيه دایا‌لی بیلینچ سیستئم‌لی توپلوم یوختور. او اوتوپیا، اولاسی‌لیغی اولامایان یئرلئردیر حالا.
بیلگی ایله اینانجین آراسی یاخچیجا آچیلما‌لی و او آرایا ایشیق سه‌په‌له‌نمه‌لی‌دیر. کیشی‌نین قونوشدوغو دیل واراولمایان، گئرچه‌ک‌دیشی نه‌سنه‌لر و آنلام‌لارلا بولاشیپ پیرتلاشمیشدیر. اونا گؤره ده، بیلگی و اینانجین دوغرو و گئرچئک آنلام‌لاری اییجه دوزگونه چیخاریلما‌لی. اوندان سونرا بو ایکی تام دئیيشیک آنلام‌لاری آنلاماقدا چئتین‌لیک چه‌کمه‌ده‌ن اونلاری تینتوپلومبیلیم باخیشین‌دان اینجئلئیبیلیریک.
یالنیز، اینانچ مئکانیزماسی و دوزئنئغی آنلاشیلما‌دان کیشی‌نین تینتوپلومبیلیم آچیسیندان داورانیش‌لاری آنلاشیلابیلمئز.
اینانچ دوزه‌نه‌يی و ایشله‌ییشینی آنلاماقلا کیشی‌نین بئینی‌نین نئجه چالیشتیغی بیزه گؤرونمه‌یه باشلاییر. او آلقیلادیغی یانیت‌لارا سورولار آرارکه‌ن اه‌ن یاخین یول‌لاردان بولدوغو هر سورویا همه‌ن یانیت آراماغا باشلار و بو بیتمه‌یه‌ن چئلیشگیده دؤنه دؤنه اوینار. هرده‌ن ده بیلینچ آرارکه‌ن اینانچ توزاغینا دوشه‌ر و اوردا بیر سوره ائسره‌رکه‌ن گه‌رچه‌کله‌ره واردیغینی سانار. داها سونرا آییلما شانسی اولورسا نه موتلو اونا. یوخسا اوغورلولارین اه‌ن قورخونجو اه‌لینده فه‌ناری اولان‌دیر.
منجه کیشی‌نین توپلوملاریندا قورخو و آیارتییا دایا‌لی اینانچ سیستئمی‌نین تئمئل دیرئکلئری‌دیر. دیل بولاشیلیغین‌دان آرینما‌دان بو آنلام‌لاری آنلماق چوخ چئتین‌دیر. کیشی‌نین دیلینده بعضن اینانچ سؤزو بیلیم یئرینه و بیلیم سؤزو اینانچ یئرینه قولانیلماقدا‌دیر. دیل بولاشیق‌لیغینین ایچینده‌ن آنلام آراییپ آریتلماقدا و آنلاماقدا چوخ‌لو توزاق‌لار وار.
بیر نئسنه‌یی بیلمه‌ک اونا اینانماق دئيیل‌دیر. هابئله بیر شئیه اینانماق اونو بیلمه‌ک آنلامینا دا گه‌له‌بیلمه‌ز. هرحالدا راحاتلیقلا دئمه‌ک اولار کی اینانچ، بیلینچ آلانیندان ائشیکده‌دیر. بو ایکی آنلامی اینجه‌له‌دیکده نورمالدا بیلینجین ائیلیمینی اینانجا یؤنهلیک یوخ، بئلکی اینانجین ائیلیمینی بیلیمه یؤنهلیک گؤرمه‌کته‌ییک. اینامین قانیتلاما و ایسپاتلاما شئهوه‌تینده‌ن هر زامان گؤزله‌ییپ هر بیلیم بیلینه‌نده ویا بولوناندا اونو او قانیتلاما و ایسپاتلاما قوللوغوندا ایشه سالمیشدیر. آما بیلینجین بئله شئهوه‌ته ساهیپ اولدوغو گؤرونمه‌ییپ.
کیشی اؤز گوجونه داها اوزانتی ساغلاییپ چوخاتما چاباسیندا کیشی‌نین بئیی‌نین نئجه ایلکه‌ل اولدوغونو و نه‌له‌ره گوچ‌سوز و قوروما‌سیز دوشدوغونو سئزیپ آنلامیشدیر. او گوچ دوشگونلوغونده هر شئیی حتي اؤزونو ده قوربان وئرمیشدیر. کیشی‌نین بیلینه‌ن گئچمیشی گوچ دوشگونلوغونون آنی‌لاری‌دیر. او بو گوچ دوشگونلوغو هیرچین دؤنه‌رگه‌ده بیلدیغیمیز بیلئ‌لی دولانا دولانا دورور. کیشی کیشی‌نین نه‌یه و نئجه ساوونما‌سیز اولدوغونو یاخچیجا آنلامیشدیر. او کیشی‌نین بئینی‌نین هاردان قوروما‌سیز اولدوغونو آنلامیش و اونا گؤره ده بو قوللانیشا آچیک‌لیغی نئجه ایشه سالابیله‌جه‌ییغینی دوشونوپ و اینانچ سیستئمینی اولوشتورموشدور. قوللانیلان کیشی‌نین بئیینینده‌ن قورخویو و آیارتییی سیله‌بیلسه‌ک او قوللانیشا آچیک اولمادیغینی همه‌ن بیلدیریر. اونو بو اینانچ سیستئمینده توتان بو ایکی ایتیجی و چئکیجی ائلئمئنت‌دیر. بو اینانچ بویوندوروغو مین ایللئر و بئلکئ ده اون مین ایلله‌ر ایچینده کیشی توپلوملاریندا داها نورمال و اولاغان بیر گئچئرلی ساییلماقتا‌دیر. اینانج‌سیز سؤزو کیشی توپلوملاریندا بیر سوچ اولاراق، بیر سؤیوش اولاراق و کوچوک دوشورمه‌کده اویقولانان بیر آنلام اولاراق قولانیلیلماقدایر. مین ایلله‌ر بویونجا اینانچ‌سیزلاری ایشکئنجه آلتیندا اؤلدورمه‌ک اینانان‌لارین زامان گئچیرمه ائیله‌نجه‌له‌ری و گه‌ره‌ک‌لی بیلدیکله‌ری ایشله‌رده‌ن اولموشدور. اونلار اینانچ سیستئمله‌ری‌نین قاراوول‌لاری اولاراق اینانچ سیستئمینی قورویارلار. اونلارین بئینی اینانچ سیستئمی‌نین گوچ‌لو اولوپ و هر کیشیه یاییلماسییلا ائیلئنیر.
اینانچ سیستئمی‌نین مین ایلله‌ر بویو و بیلدیغیمیز بیله‌لی کیشی توپلوملاریندا اولدوغو و دوام‌لی کیشیلهری بیر سیستئمین ایچینده توتوپ و ایلکه‌ل بئیینلئریله ایلیشگی قوروپ یاشاتماق یالنیز ایکی نه‌ده‌نه بارماق اوزالدیر. بیری، کیشی بئینی‌نین داها پریمات و ایلکه‌ل اولدوغو، بیری ده اینانچ سیستئمینی قوران‌لارینین داها قورناز و کؤتو اوس‌لولوغودور.
کیشی‌نین اؤلومون، یوخلوخون، و ایشکئنجئلئرین قورخوسونا آچیک اولدوغو و ایگی و اوزون یاشاماغا دوشگون اولدوغو ایلکئللیغی اوزئرینئ اینانچ سیستئمی قوران بیلینچلیلئر ائلبئتتئ کی قوللانیلان‌لارا ایگی نیئت‌لی اولاراق ساییلا بیلمه‌زله‌ر. اونلار یالنیز اؤز گوچله‌ری‌نین اوزانتی‌سی اولان کیشیلهری داها چوخ کؤله‌له‌شدیرپ و قوللانیش‌لی اولماغا سوروکلوگورله‌ر. اونلارا دوست دئمه‌ک بیراز صاف‌لیک‌دان و ساده‌لیکده‌ن گه‌له‌بیلیر. آما اینانچ سیستئمله‌رینی قوران‌لارا دوشمان دئمه‌ک، اونلاری قوللانیلان‌لاری یوخئتمه‌ک اه‌ره‌يی ایله سوچلاماق دئمه‌ک دئيیل‌دیر. یوخئتمه‌ک سئچه‌نه‌يی ذاته‌ن اه‌ن سون ویا اه‌ن ایسته‌نیلمه‌یه‌ن بیر سئچه‌نه‌کدیر. قوللانانلارین بو اینانچ سیستئمینه ضررلی اولمادیغی سوره سورونجه یوخئتمه چؤزومو سیستئمی قوران‌لار طرفینده‌ن اه‌سه‌مه‌‌لی بیر سئچیم اولمادیغینا گؤره بو سئچیم اه‌ن سون چؤزومله‌رده‌ن بیری ساییلیر. اونا گؤره ده قوللانیلان‌لارین آراسین‌دان چیخان بیر نئچه باش‌قالدیرانلا داورانیش‌لار هر زامان اه‌ن چه‌تین سئچه‌نه‌کله‌رده‌ن اولموشدور. اونلار وار دورومو بوزماماق اوچون اه‌ن آز گوچ قوللاناراق ییلدیریجی و جایدیریجی سیاسه‌تله‌ر ایشه سالارلار. باشقالدیرانلاری یوخئتمه اه‌ن چوخ ایسته‌نیله‌ن آماچ اولدوغوندان آینی زاماندا قوللانیلان‌لار توپلومونوداکی وار دورومو بوزماماق داها اونه‌م‌لی ساییلیر. قوللانانلار باشقالدیرانلاری یوخئتمه و داها بويوک باش‌قالدیری‌لارلا قارشی قارشییا قالما آراسایندا اونلاری یوخئتمه‌يه و نورمالدا قورخویو و بعضن آیارتییی آرتیراراق باش‌قالدیرینین قوللانانلار توپلوموندا داها سینسیجه‌سینه سیزماسینین ریسکینی تارتیپ تارتیپ قالارلار. اونلار یانلیش حرکت یاپما قایغی‌سیندا بعضن وار دورومو چالخالاییپ دوزه‌نین بوزولماسینا سبب اولابیلیرله‌ر.
اینانچ سیستئمینده، قوللانیلان‌لار گوچ قایناغی اولان قوللانانلارا یاناشیپ یالتاقلانیپ یالاکالاشارلار. اونلار اؤز ییيه‌له‌ری کیمین اولوپ اونلارا به‌نزه‌مه‌یئ چالیشما یاهالتی‌سینا دوشه‌رله‌ر. اونلار اؤز وارلیق‌لارینی قوللانان‌لاردا گؤروپ اونلارا اینانارلار. دوشمانا اینانماق ایشته اونلارین یانیندان اونلارا یاشام گووه‌نجه‌سی گؤرونور. قوللانانلارین یانیندان بو ایلیشگی داها دئيیشیک گؤرونور. قوللانانلارین قوللانیلان‌لارا گؤروش‌له‌ری آریجی‌لارین په‌ته‌ک آری‌لارینا نئجه باخدیغینا به‌نزه‌ر.
بو آرادا کیشیلیيین و کیشی توپلوم‌لارینین بوتون قورتولوش اومودو باش‌قالدیران‌لارا‌دیر. کیشی‌لیيه باش‌قالدیران‌لاردان باشقا اوموت یوخدور. وار دورومو ییخاجاق یالنیز اونلار اولابیله‌رله‌ر. یوخسا قوللانانلارین مرحمتینه سیغینماق اونلارا اینانماقدیر. اوموت سانیلان دا باش‌قالدیران‌لارین بیلینجه وارماق‌لاری و حرکته گئچمه‌لری‌دیر. قوللانیلان‌لارین ایچینده‌ن باش‌قالدیران‌لار بو ایشی باشاراجاق‌لار. اونلار ایشیغی یاواش یاواش قارانلیغین باغرینا ساپلایاجاق‌لار.
اینانج سیستئمینه دایا‌لی بئیینده دوست دوشمان تانیماق گوجو آلینمیشدیر یادا چوخ ضعیف‌دیر. قوللانیلان‌لار هر زامان بیر شئیله‌ر ایسته‌مه‌کده‌دیرله‌ر. اونلارین اه‌ل‌له‌ری هر زامان ایسته‌مه‌یه آچیقدیر. ایسته‌مه‌ک اونلارین گه‌نه‌ل کیشی‌لیک کیملیغی اولموشدور. اونلارین بئیین‌له‌ری بیره‌ر دیله‌نجی‌دیر. بو یاشامدا اونلار هئر زامان ایستئیئنلئر، و بیریلئری دئ وئره‌نله‌ردیرله‌ر. اونلرین توپلوم ائکین‌له‌ری بو ایسته‌مه‌کله تیکانیپ بولانمیشدیر. قوللانیلان‌لار دوغال کیشیلیکده‌ن داها ائشاغا دورومدا یاشارلار. دوغادا یاشایان یابانی حیوان‌لاردان بیله آز اولوپ آز یاشارلار. اونلار هر زامان ایسته‌کته بولونارلار. اونلارین دیل، یازین، و یاپیت‌لاری ایسته‌ک آنلامینا بورونموشدور. اونلار بیر شئیی آلمازلار، ایسته‌رله‌ر. اونلار بیر شئیین اونلارا وئریلمه‌یی ایچین طلب‌ده و استرحام‌دا بولونارلار.
قوللانیلان‌لارا گؤره یئر اونلارا بوغدا و بولوت اونلارا سو و اینه‌ک اونلارا سوت و آغاچ اونلارا یئمیش وئریر. اونلار هئچ بیر شئیی آلمازلار. اونلارا هر شئی وئریلیر. اونلار ایسه آلماغا آلیشمیش‌لار. اونلارین ال‌له‌ری هر زامان بیر یئرلئره آچیقدیر، نورمالدا گؤکلهره. اونلارین باش‌لاری یئره دوغرو و ال‌له‌ری گؤيه دوغرو اولار. اونلارا گؤره وارلیغین گوچ اوداک‌لاری وار. گوچ اوداک‌لارینی قیزدیرماق هئچ ده اویقون و عاقیل‌لی‌جاسینا بیر یاکلاشیم دئيیل‌دیر. اونلار ایسته‌کله‌رین ایسته‌نیله‌ن یئرله‌ریدیرله‌ر. اونلارا هر زامان باش‌ئیئمه‌ک گه‌ره‌کیر. قوللانیلان‌لار اؤز وارلیق‌لارینی قولانان‌لارین دویوموندا اولدوغونا اینانمیش‌لار. اونلار دوشمانا اینانمیش‌لار. بیر سورو قوللانیلان‌لار قول‌لانان‌لاری قوروماقدا جان‌لارینی وئرمیشله‌ر. کیشی توپلوملاریندا هر قوشاقدا بو دوشمان قوربان‌لارین‌دان بیر نئچئ میلیون وار.
کیشی‌نین گوچده‌ن یانا اولماسین‌دان و بو گوچون حتي اونو اه‌زه‌نینکی اولماسین‌دان آسی‌لی اولمایا‌راق اونا اؤزه‌نمه‌کده‌ن دوشمانا اینانماق سؤیله‌وی‌نین آنلامی یاخچی اورتایا چیخیر.
دوشمانا اینانماق سؤیله‌وی‌نین قانیتی قوللانیلان‌لارین ایچینده‌ن چیخان دوشمانی قورویان‌لاردا اه‌ن گوچ‌لودور. قوللانیلان‌لاردا بوتون بو سؤمورگه سیستئمینی آیاقتا توتا‌جاق قدر دوشمانا اینانچ واردیر. قوللانیلان‌لارین آراسین‌دان چیخان باش‌قالدیران‌لارین ایچینده دوشمانا اینانماق اه‌ن آز درجه‌ده‌‌دیر ویا آز اولماغی گؤزله‌نیلیر. آما هرده‌ن دوشمانین قاندیرماجا‌لیغی او قدر یاخچی یاپیلیر کی وار دوروما باش‌قالدیران‌لار دا بیلمه‌ده‌ن اینانچ سیستئمینی قورویان‌لار قدر سیستئمه اینانچ گؤسته‌ره‌بیلیرله‌ر. البته بو دیره‌ک اولاراق اونلارین بیله بیله دوشمانا ساتیلدیق‌لاری آنلامینا گه‌لمه‌ز، آما گینه ده دوشمانین داها حیله‌کار و حوققاباز اولماغینا دا گؤز چه‌که‌ر.
دوشمانا اینانماق یئنی بیر سؤیله‌و اولدوغونا گؤره هه‌له بویوت‌لاری یاخچی اینجه‌له‌نیپ دوشونجه‌له‌شمه‌میشدیر. قورخو کولتورونده یاشایان و قورخو کولتورونون ائيتیمینی آلان کیشی اؤزونده‌ن چوخ دوشمانا اینانیر. او اونو اه‌ن چوخ اه‌زه‌نی اؤوه‌ر و اونا اینانیر. قورخو کولتورونده یاشایان قورخو کولتورونون معمارینا گؤزه‌ل‌له‌مه‌له‌ر یازاراق اؤزگه‌له‌ر اؤنونده اونون گؤرونوشونو گؤکلهره چیخارار. قوللانیلان‌لار وار سیستئمی قورویان‌لار اولاراق قوللان‌لارین چئتین گونله‌رینده اونلارین قولتوک‌لارینین آلتینا گئچیپ اونلاری آیاغ‌اوسته توتماغا چالیشارلار.
کیشی‌نین ساوونما سیستئملئرینی بوشونا هدره وئرمه‌ک آماجییلا قوللانانلار قوللانیلان‌لارا هر زامان اوزاق‌لاردا بیر دوشمان یونتاییپ و تئهلوکه‌سینی شیشیره‌رله‌ر. قوللانانلار اؤزله‌رینی بو اؤغوت‌وئرمه و اوره‌گي‌یانما‌لار ماسکالری آرکاسیندا قوللانیلان‌لارین ساوونما سیستئمله‌ری‌نین اولاجاق ضررله‌رینده‌ن گووه‌نده توتارلار.
بئله‌لیکله گینه ده سؤیله‌دیغیمیز کیمین بو مئکانیزمانین ایکی طرفی ده بیر طرفده یئر آلارلار. مینیک آلان دا مینیک وئره‌ن ده اوزاق‌لارداکی تئهلوکئنین قارشی‌سیندا بیرله‌شیپ باغیرارلار. بیری بیله بیله بیری ده اینانا اینانا.
ایندی دوشمانا اینانماک سؤیله‌وینه بیر ده گونئی آذربایجان باخیش آچیسیندان باخالیم. منه گؤره گونئی آذربایجان کیشی توپلوم‌لارینین اه‌ن اه‌سکیله‌رینده‌ن اولاراق اینانچ سیستئمی‌نین اه‌ن یاخچی آراشدیرما آلانی اولابیله‌ر. بو دوشمانا اینانماق سؤیله‌وینی گونئی آذربایجان تورکونون ایندیکی دورومونا یایا بیلیپ گه‌نه‌ل‌له‌شدیره بیلسه‌ک بو مئکانیزمانین لاپ یئرینه دوشدوغونو گؤره بیلیریک. گونئی آذربایجان تورکونون دورومو اولدوقچا اوزوجو بیر سوره‌ردورومدور. قوللان‌لار (فارس ایستیسمارچی‌لار) و قوللانیلان‌لار (ایستیسمار اولان گونئی آذربایجان تورکلئری) اولاراق بو مئکانیزمانین ایکی طرفیدیرله‌ر. هه‌له‌لیک کی قوللانیلان‌لار اه‌ل‌وئریش‌لی بیر اونوتقان‌لیقدا میشیل میشیل مورگوله‌ییرله‌ر. منه گؤره گونئی آذربایجان تورک‌له‌ری دونیانین اه‌ن بدبخت، موتسوز و یازیق توپلوم‌لارین‌دان بیری‌دیر.
باشقا توپلوم‌لاری اورنه‌ک اولاراق یا به‌نزه‌تمه اولاراق آد گئتیرمیره‌م. یالنیز گونئی آذربایجان تورکو اه‌ن اویقون اورنه‌ک اولابیلیر. دوغولان گونده‌ن اؤله‌نه‌جه‌ن اونون بوتون دوشوندوغو و یاپدیق‌لارینی اونا سئوه‌نله‌ری و دوست‌لاری یوخ اؤزگه‌له‌ر یوخ بلکه اه‌ن آجی اولاراق اونون دوشمانلاری اونون بئینینه یئرله‌شدیریر. اونون بئینینه بوتونلوکله یاپای کیشی‌لیک، یاپای وارلیق، یاپای دوشمان، یاپای یاشام، یاپای دوشونجه‌له‌ر، یاپای قهرامان‌لار، و یاپای دوست‌لار گیردیره‌رله‌ر. او اؤزونلويونده و گه‌رچه‌کده‌ن یوخدور. او بیر قابیق کیمین‌دیر. او اؤز دوشمانینی تئمسیل ائده‌ر. او دوشمانین هر چالدیغی هاوایا اوینار. اونون جانی دا قوتو دا مانا اوغرامیشدیر. او مانقوت اولموشدور. او مانلا یاشار. قارا گونله‌ر اونون‌دور. اونون بوتون یاشامی یازیق‌دیر. او دوشمانا اینانمیشدیر.
قوللانیلان‌لار دوشمانین هر اویونونا گه‌له‌رله‌ر. میمون کیمین اونون هر ایشاره‌سینه مین مئیئللاق وورارلار. دوشمانا اینانماق سؤیله‌وینه اه‌ن یاخچی اورنه‌ک گونئی آذربایجان تورک‌له‌ردیر. اه‌ن آزی گئچمیش یوز ایلده بو توپلوم آغیرجاسینا بیر اؤزؤلدورمه سوره‌جینه گیرمیش بولونور. بو میلله‌ته اه‌ن چوخ ضرر ووران‌لار بو میلله‌تین ایچینده‌ن چیخمیش‌لار. بو اه‌سکی و تجروبه‌لی میلله‌ت اه‌ن قولای و اه‌ن جوجوقجا اویون‌لارا گه‌لیرله‌ر. بوتون وارلیغینی دوشمانین آیاق‌لارینا سه‌رمیشله‌ر. بیر میلله‌ت اولاراق کیملیگینی و بوتونلوغونو ایتیرمیش بیر دورومدا اوچوروما دوغرو یئرییرله‌ر. قوللانیلان‌لارین آیدین دیيه گئچینه‌نله‌ری ده بیره‌ر قارانلیق‌لارین پیغمبرله‌ریدیرله‌ر. باشقالدیرانلاری دا دوشمان کیمین دوشونوپ بئیینلئرینی و قوت‌لارینی دوشمانا هم ده چوخ اوجوزونا ساتمیش‌لار. اونلار قورخو کولتورونده دوشمانین گون ده‌یمه‌یه‌ن یئرینی اؤپموشله‌ر و رذالت‌ده قورخو آیارتی سیستئمینده بیراز داها یاشاماغی یئيمیشله‌ر، آما هئچ آغیزلاری دا میردار اولمامیش.
باشقالدیرانلاری دا دوشمانین اونون اوزونه گولمه‌سینه آلدانیپ سئوینچده‌ن آیی کیمین میداندا اوینارلار و بو گولومسه‌مه‌يی بیر فرصت و گیره‌وه اولاراق تانیملارلار. اونلار هرکسی بو فرصتده‌ن فایدالانماغا چاغیرارلار. دوشمانین گیره‌وه‌سینی اؤز گیره‌وه‌له‌ری اولاراق گؤسته‌ریپ هرکسی بو اویونا گئتیرمه‌یه چالیشارلار. اونلار دوشمانا اینامیش‌لار.
بو اؤزلئرینی باش‌قالدیران سانان‌لار دوشمان اونلارین اوزله‌رینه توپوره‌نده اونو بیر مرحمت یاغمورو سانیپ او ساققال‌لارین‌داکی توپورجه‌يی تبررک ائدیپ شفاعت اولاراق بیر بیری‌نین اوزونه سوره‌رله‌ر. یازیق‌لار اولسون اونلارا. اونلار دوشمانا اینانمیش‌لار.
باشقالدیرانلاری دوشمان اونلارا باش‌قوروجو آتایاندا دوشماندان اؤیره‌نیلمیش بیر نئچه سؤزو گئوشه‌ییپ آرالیقدا آتیلیپ دوشه‌رله‌ر. اونلار قوللانانلارین ایچینده‌کی آلیش وئریشه اؤزله‌رینی ده اورتاق بیلیپ یاتیپ یوخولاریندا داری گؤره‌رله‌ر. چونکو اونلار دوشمانا اینامیش‌لار.
قوللانیلان‌لاردا دوست دوشمان آییرتیجی سیستئمی بوزولدوغونا گؤره نورمالدا دوستو قاپیپ دوشمانی اؤووپ اؤوونه‌رله‌ر. اونلار بیربیرله‌رینه آجیما‌سیز و دوشمان‌لارینا یوموشاق و (مدنی) اولارلار. اونلار دوشمانا اینانمیش‌لار.
اینانچ سیستئمینده‌ن چیخیپ بیلینچ سیستئمینه گیرمه‌ده‌ن بوتون بو موتسوزلوق‌لار کیشی‌نین باشین‌دان آز اولمایا‌جاق. گونئی آذربایجان تورکو قورخو آیارتی سیستئمی‌نین کؤر دؤنه‌رگه‌سینده‌ن قورتولوپ بؤیوک بیر ایچ‌ده‌يیشمه سوره‌سینه گئچمه‌لی‌دیر. اینانچ سیستئمینده‌ن بؤیوک بیر اویانما و یئنی‌ده‌ن‌جانلانمایلا بیلگی سیستئمینه گیریلمه‌لی‌دیر. دوستونو دوشمانینی تانیما‌لی‌دیر. دوستون و دوشمانین اوزاق یاخین‌لیغینی دا کیم اولدوغونو دا او به‌للی ائتمه‌لی‌دیر.
گهرچهکده قوللانانلارا و قوللالینان‌لارا اینانچ سیستئمی اونلارین دیره‌ک وار اولما و وار قالمالارییلا باغلی‌دیر. قوللانانلار قوللانیلان‌لارا ایکی‌سی‌نین ده جان شوشه‌له‌ری‌نین بیر اولدوغونو ایناندیرمیش‌لار. اینانچ سیستئمی‌نین وار دورومو چالخالانماماسی هر ایکی طرفین ده یارارینا گؤرونور کیمین گؤرونور. بونون بؤیله اولمادیغینی بو سیستئمی قوردوغونا گؤره قوللانانلار داها یاخچی بیلیرله‌ر. آما بو یازیدا اه‌ن اونئم‌لی قونو قوللانیلان‌لارین اونلارین جان شوشه‌سی‌نین بو سیستئمین وار دوروموندا اولمادیغینی بیلمه‌دیکله‌رینی آچیقلاماقدیر. اونون بو بیلینجه وارماغی اوجون ده اونون بئینی بیلینچ سیستئمینه آچیق اولما‌لی‌دیر. آما او بیلگیيی آلقیلایان و بیلینچ سیستئمینه گئچه‌جه‌ک اولان بؤلومله‌ر مین ایل‌له‌رده‌ن به‌ری تالانیپ چالینیپ بوزولموشدور. اینانج سیستئمی اوزه‌رینه قورولموش بئیین بیلگیيه و بیلینجه دایا‌لی شئی‌له‌ره دوشمان کیمین باخار. او بئله‌لیکله دوشمانی شاشیرمیشدیر.
بو وار دورومون دئيیشیمی یالنیز قوللانیلان‌لارین آراسین‌دان حالا بئیینلئری بوتونلوکله بیلگیيه قاپانمایان‌لاردان بیر بیر بولوپ بیلگی‌له‌ندیرمه‌کله ساغلانابیلیر. دوشمانین کیم اولدوغو بیر بیلگی اولاراق اونلارین بئیین‌له‌رینده آلقیلانما‌لی‌دیر. اونجه بیلینچ اوزه‌ره بئیین سیستئمی اونلاردا گوچله‌نمه‌لی‌دیر. کیشی و کیشی توپلوم‌لاری سونرا گوچو و اؤز اؤزگورلوغونو بیلینچ‌لی اولماقدا گؤروپ اونا یاناشار و قورخو آیارتییا دایا‌لی اینانچ سیستئمینده‌ن اوزاقلاشار و دوغرو دوشمانی گؤرور. بوتون توپلومون اینانچ سیستئمینده‌ن آریتلانماسی البته کی سونرانین اه‌ن اؤنه‌ملی ایشله‌رده‌ن اولماقدا‌دیر. اینانچ اوزه‌رینه قورولموش ایچ و دیش سارای‌لارین ییخیلما اومودویلا و بیلینجه دایا‌لی ساغلیق‌لی کیشی توپلوم‌لاری قورماق اومودویلا بو یازییی سونا اه‌ردیرمه‌ک ایستئییره‌م. گونئی آذربایجان تورکو اه‌ن اه‌سکی توپلوم‌لاردان و اویقارلیق‌لاردان اولاراق کیشیلیغین اؤنونده گئده‌ن بو بیلینجه دایا‌لی اوموت بایراغی اولابیلیر.
اوغوز تورک
2009
